رفتار سازمانی چیست؟ + برخی از مهم ترین اهداف و کاربردها

رفتار سازمانی چیست؟ 

اصطلاح مدیریت رفتار سازمانی بر خلاف اصطلاحاتی مثل مدیریت بازاریابی، برای افرادی که تحصیلات دانشگاهی مرتبط ندارند، تا حد زیادی گنگ خواهد بود. رفتار سازمانی از کاربردی ترین و جدید ترین مباحث مدیریت محسوب می‌گردد.

علم رفتار سازمانی به بررسی رفتار انسان‌ها در داخل سازمان‌ها می‌پردازد. غیبت کردن یک رفتار است. تأخیر کردن یک رفتار است. شاد بودن یک رفتار است. زیرآب همکار را زدن یک رفتار است. دروغ گفتن یک رفتار است. کم کاری یک رفتار است. همان‌طور که می‌بینید کارکنان در داخل سازمان غیر از رفتار کردن کار دیگری انجام نمی‌دهند. 

دو سازمان مشابه را در نظر بگیرید که در یکی رابطة مدیر با کارکنان خیلی خوب است، کارکنان مدام پیشنهاد ارائه می‌دهند، ارزش ویژه‌ای برای مشتری قائل هستند و با همدیگر رفتار صمیمانه‌ دارند. در سازمان دیگر، کارکنان فقط زمانی که مدیر شاهد رفتار آن‌هاست، کار می‌کنند. رابطة خوبی با هم ندارند، مدام با همدیگر تعارض دارند و هیچ‌گونه ابتکار عملی به خرج نمی‌دهند. آن چیزی که اغلب، یک سازمان را از سایر سازمان‌ها متمایز می‌کند، رفتار سازمانی است. دانش مدیریتِ رفتار سازمانی می‌خواهد به سؤالاتی از این قبیل پاسخ دهد:

چرا برخی کارکنان انگیزة کافی ندارند؟ چگونه می‌توانیم تعهد شغلی کارکنان را افزایش دهیم؟ چگونه سیاست جدید حقوق و دستمزد را پیاده کنیم که با مقاومت کارکنان مواجه نشود؟

به طور کلی، رفتار سازمانی علم بررسی رفتار انسان‌ها در داخل سازمان‌هاست.

  اهداف علم مدیریت رفتار سازمانی

مثلاً چرا برخی کارکنان همیشه با تأخیر سر کار حاضر می‌شوند؟ چرا برخی کارکنان مدام از مسئولیت طفره می‌روند و یا این که چرا برخی رفتارهای خارج از چارچوب سازمانی انجام می‌دهند؟
در واقع در اینجا به عنوان یک رفتار شناس سازمانی می‌خواهیم برای مواردی مثل موارد فوق پاسخ‌های مناسبی پیدا کنیم.

هدف دوم: پیش بینی رفتار انسان‌ها در داخل سازمان.

به عنوان یک رفتار شناس می‌توانیم پیش بینی کنیم که مثلاً اگر مبلغی را به عنوان جریمه از حقوق آن‌ها کسر کردیم، آن‌ها چه واکنشی از خود نشان خواهند داد؟
در اینجا می‌خواهیم رفتارهای آتی کارکنان را با توجه به تصمیمات و شرایط کنونی پیش بینی کنیم.

هدف سوم: کنترل رفتار کارکنان.

بالاخره به عنوان یک مدیر باید بتوانیم جلوی غیبت‌ها و تأخیر‌ها را بگیریم، انگیزة شغلی و تعهد شغلی را افزایش دهیم و فرهنگ سازمانی را در راستای چشم اندازمان هدایت کنیم. امّا چگونه؟
علم رفتار سازمانی با دنبال کردن اهداف فوق می‌خواهد به مدیران کمک کند تا سازمان‌ها را بهتر اداره کنند و بهره وری سازمان را افزایش دهند.

 کاربردهای رفتار سازمانی

رفتار سازمانی شکل گرفته است تا به مدیران کمک کند، در ادارة نیروی انسانی و سازمان خود، تصمیمات هوشمندانه تری اتخاذ نمایند. خلاصه‌ای از کاربردهای علم رفتار سازمانی برای مدیران و سازمان‌ها به شرح زیر است:
o پیش بینی رفتارهای آتی کارکنان
o توجیه علّت و چرایی رفتار کارکنان
o افزایش انگیزه و روحیة کارکنان
o بهبود رفتار کارکنان از نظر مسائل اخلاقی
o کاهش غیبت، تأخیر و جا به جایی کارکنان
o افزایش کارایی، اثربخشی و بهره وری کارکنان
o افزایش مهارت‌ها، توانمندی‌ها و وفاداری کارکنان
o تغییر نگرش کارکنان
o همگام شدن با جهانی شدن و مدیریت تنوع نیروی کار
o افزایش توان رقابت سازمان در بازار
o بهبود عملکرد تیمی‌کارکنان
o افزایش نشاط و شادابی محیط کار

 دو نکتة مهم در مورد رفتار

نکتة اوّل: رفتار باید قابل مشاهده باشد.

اگر قابل مشاهده بودن را از تعریف رفتار حذف کنید، آنچه می‌ماند ممکن است ارزش یا نگرش یا قضاوت شما یا هر چیز دیگری باشد. وقتی کسی می‌گوید: فلان کارمند بی انگیزه است، باید بتواند نشانه‌های قابل مشاهدة ادعای خود را بیان کند.

نکتة دوم: هیچ رفتاری بدون در نظر گرفتن ناظر معنی پیدا نمی‌کند.

اگر کسی می‌گوید آبدارچی شما بدخلق است، جدا از این‌که باید مشخص کند منظور او از بدخلق بودن چیست، حتماً باید مشخص شود که مشاهده‌‌ کنندة این رفتار چه کسی بوده است؟ آیا او واقعاً چنین رفتاری را مشاهده نموده و یا این‌که قضاوت و نگرش خودش را منعکس کرده است؟

تفکّر سیستمی و علم رفتار سازمانی

رفتار سازمانی یک علم کاملاً بین رشته‌ای است و در واقع کاربرد علم روانشناسی، جامعه شناسی، علوم سیاسی و مردم شناسی و… در مدیریت محسوب می‌شود. علم روانشناسی در مباحثی مانند شخصیت، انگیزه، یادگیری و… علم جامعه شناسی در مباحثی مثل فرهنگ_سازمانی و علوم سیاسی در مباحثی مثل قدرت و رهبری و تعارض، در کنار سایر علوم از جمله فلسفه، مردم شناسی و… می‌خواهد به مدیران کمک کند تا با شناخت دقیق تر انسان‌ها و گروه‌های انسانی به مدیریت کسب و کارها و سازمان‌ها بپردازند.
علم رفتار سازمانی، در هر جایی که با یک انسان و یا گروهی از انسان‌ها تعامل داریم، به ما کمک خواهد کرد تا هدف گذاری صحیح تر و در عمل به کارایی بیشتر برسیم. مدیران بازاریابی، مدیران تولید، مدیران منابع انسانی و حتی تک تک کارکنان به دانش رفتار سازمانی نیاز دارند. جایی را نمی‌توان مثال زد که نیازی به شناخت تیم و گروه‌ها و مدیریت تعارض های بین فردی وجود نداشته باشد.
یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت برنامه‌های بازاریابی به مسائل مربوط به مدیریت رفتار سازمانی از جمله نبود روحیة تیمی،تعارض زیاد بین کارکنان، نبود انگیزة کافی در کارکنان، عدم تناسب شخصیت افراد با مشاغل بازاریابی و… ختم می‌شود.

بدون دانش مدیریت رفتار سازمانی، مدیریت منابع انسانی تقریباً غیر ممکن است. با مدیریت صحیح رفتار کارکنان، می‌توان بخش عمده‌ای از هزینه‌های سازمان را کنترل کرد (مدیریت مالی). پیاده سازی برنامه‌ها و استراتژی‌های فناوری اطّلاعات از جمله اتوماسیون، فروش اینترنتی و… در سازمان نیاز مبرم به همراهی کارکنان دارد. بنابراین کلیه مدیران در تمامی سطح و بخش‌ها می‌توانند به یادگیری دانش رفتار سازمانی در بخش و جایگاه خود مؤثّرتر واقع شوند.